Zan khat chu.

Ka zan mu thei lo chu ngaihtuahna kawmin nunhlui ka chhuikir mai mai a, nunhlui liam hnu lunglenthlak tak tak te chu nimin maia thleng ang mai hian a rawn lang uar uar a,  he thu hi ka chhu chhuak ta a nih hi.

Ka nuna ka thil tawn hreawm ka la tih ber, ka chhungte phei chu tun thleng pawha ka la hrilh duh loh kha puanchhuah duhna ka nei tlat a ni. Dawihzep leh tlawmthlaka ka ngaih avangin sawi pawh ka sawichhuak duhlo hrim hrim a, thianten ka hriatphaka an sawi pawhin ka ngaithla tha duh ngai lo. Tleirawl chhuak awrh ka nih laia ka tawn a nih tlat avangin ka huaisenna leh luhlulna khan a zo chiah lo pawh a ni ang e.

Kum sawm dawn lai a liam ta reng mai, kan hostel room thim rek ruk nelawm loh zet ah chuan ka thianpa Josepha nen mut kan tum vel mek a, kei phei chu ka lo chhing hman sek tawh in ka hria. Kan kawngkhar chu pawnlam atang hian an rawn chum dawt dawt a, ka roommate in a va hawng chu le; beisei loh takin marathi vai rual sawm chuang zet chu an rawn lut khep khep mai a, kan hamhaihin kan hlauthawng dun kher mai. An hmel, inthuamdan leh an rawn luh hun atang chuan chaw eia min sawm tur an ni lo tih chu a hriat hluah hluah a, an meng rum nghal ul bawk nen sawi tur hre lo chuan kan lo en reng ringawt a ni. An zinga pakhat an hotupa ber hmuihmul bukchhup chuan saptawng hian, "Tunge Tluanga?" a han ti nghal thawr a, Josepha zam lutuk chuan,"Keichu ka ni lo" a lo ti nghal thuai a, ka lam chu lo hawi in, chu pa bawk chuan,"Nangmah i ni em?" ti in min rawn zawt leh a, ka kun a ka ngawi reng a. Min zawt nawn leh a ka zam tawh bawk si ka hming em pawh pu ngam lo nih ka hreh bawk nen ka ka chu a chih vek tawh a ni.

Ka inngaihtuah fim hram hram a, aw ka tih chuan min vaw nghal thawr thawr dawn tih ka hre reng a, ka chan chuan maian chan pawh a tluk kher lo ang. Hreh tak chung chuan ka dawih vang ni bawkin,"Ni lo" ti in ka chhang ta a ni. Min zawt tupa hmel pawh chu ka en tha ngam mang lo a, a awih pawh ka ring lo, ka chezia ah khan ka zamin ka hlauthawng tih kha a hriat hliah hliah si a. Mahse beisei loh takin a in her a an zavai chuan an inzuichhuak ta duah duah a, thaw a veng huai mai. Kawngka an chhuah dawn chuan chupa hmuihmulbuka bawk chu rawn hawi let leh in,"Khawnge Tluanga room chu?" a rawn ti leh a, kei chuan ning nel leh chiang lo zet hian coridor lam chu ka kawhhmuh ngawt a, chu lam pan chuan an phei ta a ni.

Room kawngka chu ka kalh nghal a, engtinnge ni ta ang le? Rilru a hah lutuk ringawt. Tluanga chu an va hmu zo dawn si lo a, an lo let leh ngei dawn a ni. Engvanga min rawn zawng nge tih chu ka hre nghal mai a, manipuri ho rawn tirh an ni tih pawh ka hria a ni. Hemi hma ni hian mizo pa leh chalrangpa insual kan thelhna lamah chalrangpa nen kan inhnial hrep a, chupa chuan min vau hrep bawk a, chu a mi vau na chu a takin a rawn thleng ta ngei a ni. A hnu a ka hriat leh danah kha chalrangpa kha marathi Gunda ho kha min sawisa turin a lo ruai a lo ni.

Kawngka awng atang chuan pawnlam chu ka bih dek dek a, vai panga vel hian ka kawngka chu an lo la chãng hian ka va hmu a, an mi zawn an va hmu lo a nih chuan rawn luh leh chu an tum chiang hian a hriat a, an va hmu dawn bawk si lo a. Kut thlawn ka tuar ngam te a nih ngawt loh chuan inthiar fihlim vat a ngai a ni. Josepha pawh a him bik chuang lo ang, pawl sawmpakhat zirlai lek a ni a, a hlau em em bawk nen hun khirh tak chu a va ni em!

Kawngka lama chhuah chi a ni tawh lo a, kawng awmchhun chu tukverh atanga zuanthlak chiah chu a ni. Ka slipper ka buna kan room tukverh First floor atang chuan ka zuang thla ta a ni. Hostel hnunglamah ka phei a, ka va chhuah phei chuan vai pahnih hi an lo ding a, min zawng tu te kha an nih ka hlauh avangin thing hmun ramhnuai lamah chuan ka tlanphei a, chumi te chuan ka thawm hria chuan min rawn um phei zel hian ka hria a, keipawh chu ngawchhung lampan chuan chak takin ka tlan ve zel a, hah hnapa ka tlan hnu chuan ka chawl a, thawm awm leh awm loh chu ka'n ngaithla a, a reh thiap avang chuan min umzui tawh lo ah ka ngai a, ka thla chu a muang ta suai a ni.

Mahse ka buai ta tlat mai. Ka hawi vela ka awmna chu ka hre ta reng reng lo a, khawilam pan tur nge pawh chu ka hre thei tawh lo. A reh hian a reh thiap a, a thim em em bawk nen, thlasik khawvawt karah chuan ka vak ka vak ta a ni. Ka tlanchhiatna lamah khan ka slipper ka hlauh a, kelawngin ngaw hnuai ah chuan ka teikual ka teikual a, mihring thawm reng ka hre pha ta lo a ni. Hling tam tak ka rapa, a hriamin a khawng hlawm bawk nen ka kephah chu a chhah luk hian ka hria a, ngaw hnuaia riah ngawt chu ka ngam chiah bik si lo nen haw leh ngei chu ka duh a ni.

Zinglam ah chuan hmun thengthaw nuam ang reng takah hian ka chhuak hlawl a, ka chau leh beidawng tawh nen lung pakhat ngheng hian ka thu mu a, ka chau tawh bawk nen kar lohah ka muhil ta a ni. Khua a lo en tan a, leilunga lo lang tan tih ah chuan vawt tih vanga khur hlawk hlawk chungin ka harh a, ka ke phaha hling tam tak tang chu khawvawtin a hmeh bawk avang chuan a na vin tuk bawk a, lei pawh ka rap ngam tawh lo.

Khua a lo eng chiang tual tual a, ka awmna hmun chu kan en chian nak chuan..... E khai... Muslim thlanmual a lo ni reng mai a ni. Thlanmual hi ka hlau ngai miah lo a, mahse riahna atan chuan hmun thlanawm ber a ni lo chiang ani. Ka mutna hmun kha thlan chung a lo ni a, thlanlung nghengin ka lo muhil a lo ni. Thlanlung tam tak hi a lo ding tuarh a, an ngawi thuap mai bak si nen tiril ah min man a, chulai hmun chu awm reina chi pawh ni a ka ngaih loh avang chuan thei leh thei loin ka insaseng ta a ni.

A vah tak meuh meuhin ka vak a ni ber a. Ka kephah ka rah ngam tawh miau loh avang chuan thingthi titihin ka khup ten ka pen tawk tawk a, khup a nat hma avangin thui kal lo in ka chawl leh thuai zel a, kal a sawt lo duh hle a ni. Ka hmazawna lungbang awm chu lawn liam a khawthlir ka duh avangin chulam chu ka pan hram hram a, a tawp a tawp ah chuan lung bang chu thlengin ka han lawn a, ka beisei loh lutukin kan hostel bul lawkah ka lo awm reng tih ka hrechhuak chiah chu lawm avang khan ka tap lo chauh a ni. Lungbang atang chuan ka far thla a, kawng a mumal ta deuh bawk a, dingdihlip a kal auh auh chungin kan hostel lam chu phur takin ka pan ta a ni.

Hostela luh tak chu ka'n huphurh leh rih a, Mizo thiante khan vai hlau a ka tlan chhia kha min lo deuhin min lo nuihzat ang tih kha ka hlau thar leh hnuhnawh a, mahse hmun dang kalna tur ka neih miau loh avang chuan Hostel chhung chu ka lut ta nge nge a ni. A reh ruih a, kan room ah pawh tumah an lo awm lo a, inhnuaiah ka chhuk a, corridor tawpa kawngka lo in hawng lam chu ka pan phei auh auh a, kawngka a ka va dak hlawl chu ka hmuh tum loh leh rin loh lutukin Mizo Hosteller zawng zawng chu an lo awm khawm vek a, hlim takin min lo lawm a, kei pawh chu an ni lawm na aia let tam tak chuan ka lawm a ni.

Thubelh: Khatia ka tlanchhiat tak hnu ah kan Vai ho kha ka room ah chuan an lo kal leh ta ngei a, min hmuzo lo chuan hmun tinreng an dap a, mizo dang hnenah chuan ka awmna an lo zawt sek bawk a, ka thiante lah chuan min lo hum tlatin ka chanchin an lo hrilh duh lo a lo ni a. Zing dar thum thleng min chan hnu ah chuan an beidawng chu an tin chauh a ni. Vai ho tin hnu ah chuan ka thiante chuan keimah chu min zawng ve leh thung a, ngaw kar thuk tak tak thleng min lo zawng a, khawpui chhung lamah te lo intirin Bus Station ah te thleng thlengin min lo zawng a lo ni a, an zahawm hle mai. Khatia ka han haw lai kha min zawnna atanga an haw khawm min zawn zel dan tur an lo rel mek lai a ni a, min phatsan lo hle a ni.

Chalrang ho nen hian pawl angin inbiakna kan nei chhunzawm zui a, kan hruaitute an fel bakah kan inphahhniam hram hram a, buaina liantham a thlengzui ta lo a ni.

Himalaya Tlang Lam Hawi In

        Mizorama khaw nawm hunlai tak October thla, mizote’n Favang kan tih hun a lo thaw leh tan mek a, khua a nuamin zing nilum ai pawh nuam tak a ni leh tan tawh a. Ka thiannu Baby-i’n min lo phone a, “Tluangte, Himalaya tlangah kal ang hmiang ?” a rawn ti a, ka phur lutuk chuan, “Kal ila a ni mai a lawm” ti in ka’n chhang ve nghal ngawt a. 

    Eng nge kan tih dawn leh engtianga kal tur nge ka nih pawh hrechiang mang lo a ka lo ‘aw’ ve ringawt chu ngaihtuah chiang lo ka inti hnuhnawh hle nachungin khawvela ka hmun tlawhchak berte zing ami ka tlawh thei dawna ka inhriatna chuan min ti hlim em em tho a ni.

        World Mountain People Association (WMPA) hian kum tin khawvel hmun hrang hrangah tlangmite pualin intawhkhawmna (conference) a huai hawt thin a. Kum 2006 pawh hi Himachal Pradesh a thingtlang khaw pakhat ‘Sai Ropa’ a conference an nghah kum a ni. Chu Conference hmang tur leh paper present turin Mizorama NGO pakhat Centre For Peace and Development (CPD) chuan min lo sawm a lo ni a. (WMPA chanchin hi chu post dangah kan la sawi zau dawn nia) Inkhawmpui chhimtu satliah ni lo a, paper present tur kan nih miau avang chuan tih tur tam tak kan la nei in rilru a hah duh hle mai, hun lah a tep ter tawh bawk nen.

        Mizoram dinhmun sawi tura min beisei angin kan paper present tur thupui atan chuan “Natural resources and its management in Mizoram’" ti in a hming kan han vuah ve thuai phawt a, huphurhawm tak a ni. Research engmah ti lo leh data pawh pakhatmah nei lo chunga research paper ziah han tum mai chu a awlai lo kher mai. 

        Kan rama resource kan neih ang ang Forest, land, soil, minerals, water, agriculture etc chu kan han chhawpchhuak ve chhin a, data leh thil tul dang dang chu heng concern department hrang hrang atang hian kan lakhawm bawk a. Tin, university a research paper kan hmuh theih ang ang tangkai thei tura kan rin te chu la khawm bawkin, eng tin tin emaw chuan kan din chho ve uaih thei hram a ni. Prof Lalramnghinglovan nasa takin min tanpui a, tlem chuan a lang thupui fun ve deuh. MSc chhuak hlimhlawl pahnihin international levela present tur paper kan han buatsaih chu kan zam ru in kan insit ru hle a, mahse ka thiannu Babie hi nula khawhawi zau leh tumruh ve tak a nih avangin min chawkphur tu ah a tang zawk a, kan hlawhtlinna bul pawh a ni reng a ni.

    Mizorama kan department hrang hrangte hian data leh research base a thil chhinchhiahna fel tak an lo la neih loh zia kan hriatchhuah phaha, officer thenkhat phei chu an mahni department chungchang an hrechiang tawk lo hle tih pawh a hriat theih. Zawhna zawh thui an har tlat thin. Kan harsatna ber pawh duh anga data kan hmu tha thei lo kha a ni. Engpawhnise, kan theih ang ang a seminar paper chu puahchhuah a ngai miau si a, kan thiam ang angin kan han remkhawm kual ve nawk nawk a, statistical representation pawh a remchan dan ang anga dah hram hramin, a tawp a tawpah chuan kan peih fel ve thei ta hram a ni.

        Lengpui Airport atang chuan kan han thlawk chhuak in tluang takin Delhi kan thlawk lut nghal a, Mizoram House ah in nghatin harsatna lian tham kan tawk lem lo. CPD Hotunu Nl Angela chuan Aizawl lam atanga rem lo ruat fel vek tawhin, Sai Ropa kan panna tur Bus tiket pawh chu kan thlenna ah a nauten min rawn pe thlap a ni. 

        Delhi kan thlen tuk tlai ah chuan Bus terminal panin tlai khawthim dawnah kan thian dun chuan kan phei leh ta a. AC Volvo Bus a chuang tur kan ni tih in hre mahila Delhi khawpui a la lum viau avang chuan thawmhnaw lum ken nachang pawh kan hre dun pek lo. A vawi khatna atan AC Volvo Bus chhung chu kan han lut ve ta ngei a, seat a nuam in a thawl huai mai a, duh chuan a lo mut nghal theih bawk nen, phur takin Himachal Pradesh lampan chuan kan in herchhhuak ve ta muai muai mai a ni.

        Khuangchawi thla tih takah vanlaizawlah chuan thla chu a eng fiah kuk mai a, lung te pawh a leng deuh mai dawn a lawm. Darthlalang phen atang chuan pawnlam chu kan thlir dauh dauh a, a mawiin a lunglenthlak tih mai loh chu sawi dan vak pawh ka thiam lo ve. Phaizawl zau tak cham dur piah ah chuan tlang bawk te te a lang pawl riai mai a, thingtlang khaw te reuh te te te kan han tlan pelh chang te chuan BSc ka zirna thin vairam thingtlang khua te kha min ti hrechhuak uar uar a, lung a leng thar duh hle mai. Chak tak mai leh chawl mang lova bus tlan pur pur chuan min awi a reilote ah kan muhil ta thuai a.

        Zing lam khaw vawt lutuk chuan min ti harh hlawl mai a, AC Bus chhung vawt lutuk chu mut theihna chi a ni lo. Theihpatawpa kan han awm tawm hnu ah pawh chuan kan la khur dun bauh bauh tho va, kan nuih erawh chu a za dun khawp mai. AC Bus a chuang ve tur si a vawh dan tur kan lo suangsuah lawk miah lo chu mawl kan inti in, vawt ti tak chung si leh nui dun kur kur chung si a khawvar hun nghah dun chu a hlimawm zaw phian mai. Khua a lo var a, leilung a lo lang thei tan ta maw tih ah chuan keini thian dun chu kan hawkdak leh tan a. Nizana phaizawl zau tak kan kal pelh kha lo awm tawh loin Himachal Pradesh chu kan lo lut reng tawh mai a. Tlang lian pui pui kara kawng zau tak mai lo in khawh ruah mai chu mawi tak a ni. Tlang karah chuan lui lian deuh hi a lo luang hum hum bawk a, a tui lah chu a fimin vairam hmun danga lui tawp tak tak kan hmuh ang thin kha a lo ni ve der lo mai. Kan zotuithiang ang mai a fim chu ni chhuak engin a rawn chhun tlet ser ser hnu phei chuan mawi tak a ni.

        Zunram thiara kan chawlh zawk hnu ah chuan kan tlan zel a, thingtlang khaw pakhat, Kullu khawpui thlen hma deuhah kan bus conductor chuan kan chhukna tur a nih thu min rawn hrilh a, mawng a kham tawh bawk nen phur takin kan thuamhnaw nen chuan kan chhuk dun ta a. Min hruai tur Car an lo dah lawkah chuan kan invawm lut thuai a Sai Ropa lampan chuan thingtlang kawng khu zet ah chuan kan liam phei ve ta nawk nawk mai a ni. He car leh driver te hi inkhawmpui chhung zawnga kan hman tur a nih thu kan han hriat hnu phei chuan, “keini pahnih hi tutenge maw kan nih a, min dah pawimawh ve em em le?” ti lo thei kan ni lo.

Thingtlang kawnga tlan tih takah kawng chu a khu in a bumboh em em mai a. Mizoram kawng ang tho in tlang pang zelah kawng chu a kal a, a changin ruam lampanin kan bir chhuk leh ngur ngur thin bawk nen kan ram kawngte nen pawn a in ang hle a ni. Darkar hnih zet kan tlan hnu chuan kan tum ram Sai Ropa khua, Himalaya tlang bulthuta awm chu kan thleng ve ta hlawl mai a, a hmun a nawm em avang chuan hah leh chauh te pawh chu a dam sawng sawng hian a hriat a ni.

        Sai Ropa chu thingtlang khua pakhat ve mai a ni a, ropuina leh pawimawhna em em a nei bik lem lo. Himalaya National Park bula awm a nihna chu a pawimawhna awmchhun chu a ni deuh mai. A khua hi ruama awm a ni a, a vel chu tlang lian pui pui hian a ngir khup mai a, tlang sang leh hrawl tak tak chuan a hual hneh hle a ni. A khawlai takah chuan Himalaya tlang atanga vur tui rawn luang thlain a chawm tih hriat reng reng mai lui lian vak lo hi a luang her her a, a tui a fimin ei leh in atan pawn a thianghlim tawk tih a hriat hliah hliah a ni. Sangha a tamin tura hrai an tawk ngai lo tih a hriat a, nghakuai leh len chu an sangha manna ber pakhat a ni. Kan rama lui sangha te khi turin hrai ngai lo chu ni ve ila hetiang aia tam tam hi sangha kan nei dawn a ni ti zwnga ngaihtuah phei chuan rualawh luatah thinte pawh a ur thei mai dawn a lawm le. Kan nawm kan makin kan ei sen loh leh kan man kim zawh loh khawpa lui dung tluan tura ka han hrai thin hi chu a pawi tak zet a ni.

        He khua hian an khuarel leilung mawina chu an phak ang tawkin an humhalh a, chu chuan foreigner eng emaw zat hip a, a khua a len loh teh reng nen zinmite khualbuk pawh sawm dawn lai an nei a ni. Luipui dung tluan chuan a kam tawn tawnah thing hmun thelh nuam tak a ngir chho khup a, far leh thing lianpui pui kara han vah khawthawn te chu nuam tak a ni. Motorin a kal theih chin piah lamah chuan ke a kal a ngai a, ngaw thelh nuam deuh karah chuan ke a kalna kawng nuam tak lo awm in, chumi zawh chuan kan kal phei zel a, luite kanna leilawn kan pelh phei hnu chuan phul hmunzawl nuam deuh hi kan va chhuak hlawl a, chu hmun chu kan conference neihna tur leh khualchhawn buk hi a lo ni a. WMPA hotute chuan tha takin min lo chhawn a, tih tur tul tifel leh eng eng emaw sawia kan phul hlut hnu chuan kan riahna tur lama min hruai turin tlangval pakhat min koh saka, a ni ho chuan kan riahna lam chu kan pan ho ta phawt a ni.

        Kan riahna tur hmun kan va thlen chuan kan rin ang reng rengin thil chu a lo awm lo a, tlang pang ngaw karah chuan puan in lian vak lo hi a lo in kaih teuh a, chung puan in chu mikhual ho riahbuk atana an sak a lo ni a, a dangdai khawp mai. Keini pawh chu tlang bulthutah chuan puan in min pe ve a, phur takin kan han in nghat ve thawr a, kan la tawn ngai loh thil a nih avang chuan kan phur khawp mai. Puan in chhungah chuan khum pahnih a lo awm a, dawhkan te pakhat leh thutthleng pakhat a awm bawk a, a famkim ve riau mai. Puan in bang chu eng tin tin emaw ni hian an cheimawi ve chiai a, hmuh a nuamin a felfai tha a, rin aiin a thawveng nuam bawk a, nuam ve tak a ni.

        A nikhatna chu mikhual hmuah ni a nih avangin, programe pawimawh a awm lem lo, tlaia chaw kan ei teuh kha a ni deuh mai. Zan tirah chuan kan puan in lamah chuan kan han haw chho ve ta ngei a, mutbu lum tha tawk mai min pe in, khawvawt hreawm chu tuar turah kan in ngai lem lo. Himalaya tlang rim nam tih takah a boruak chu a lo vawt khawp mai a, zan a rei tulh tulh a, a vawt tulh tulh mai bawk nen tui taka mut reng reng a theih loh mai ni lo in kan khur hlum lo chauh a ni. Khum lehlama mu ka thiannu lah chu chengkawl tiat leka tawm khawm tum ang hrim hian a inzial nghet sauh sauh mai bawk a, chhunlama mutbu min pek kha kan duhkhawp ta lo kher mai. Zankhua chuan mutmu reng tuah thei lo in blanket lian tha tel tawl hnuaiah chuan kan khur tlaivar zak a, kan lo zin ta kher kher kha ti in kan inchhir rum rum a ni.

        A tawp a tawpah chuan khua chu a var ve ta hram a, ni a lo chhuah hnu atang chuan khawvawt zual pui chu a nep ta deuh a, chawhma zawng chu kan mu tluan lui hram ta tho a. Phak deuhin chhun dar 12 dawnah kan harh a chawhnu lam atanga program tan chauh a nih avangin kan tlai bik ta lem lo bawk nen, a tihzia tho mai, mut erawh kan la kham chiah lo. Ni eng uar hnuai ah chuan chiang leh zualin ka’n hawi kual vel a, khawvel mawina chuan min ti hlim hliah hliah mai a, kil tin mai ah chuan Pathian thilsiam ropuina chu hmuh tur a awm bawk nen, leilung mawina tinreng chuan min hual vel ti ila a fawmkim ber awm e. Thingkung lian tak tak karah chuan puan in a inzar chho thliah thliah a, a chawihmawi tur tawk lekin ram hnim a lo par vul chek bawk nen, kan thlang lawka luite, zotuithiang ianga fim chuan khawilam nge a pan dawn tih pawh hriat lohin a luang her her bawk a, ngawkara sava hram leh ralkhata eng sa nge tih pawh hriat loh thawm te chuan lairil a fanin nun a ti hahdam hliah hliah mai a ni.

        Thehlei leh chepa thing zar zawh zai zai te, lungmuang taka ramar khuang al al te leh mimsirikut hram te chuan zoram thingtlang khua min hriat chhuah tir lo thei lo a, lung zawng a ti leng chiang a ni, naupanlai te pawh min ti hrechhuak hial mai. Hei mai a la ni hlei nem, luite kamah chuan naupang leh tleirawl rual hian nghakuai an khai a, chumi thlang deuh li ah chuan lo cheng pawl awm bawkin an ri chel chul a, engkim mai chuan panlai nunhlui chu an rawn lanchhuah nawn tir vek hian ka hria a, an zinga tel ve chu ka chak thar in ka awt ngawih ngawih hlawm a, hetiang nun ka hmuh hian panlai nun kha ka ngai thar leh thin a ni.

        Kan program pawh chu tluang takin kan nei chho ta zel a, hmelhriat leh thian tam tak chhar tharin, finna leh hriatna zau zawk ka chhar chhuak a, thil thlir dan danglam zawk leh tha zawk te pawh ka zirchhuah phahin ka hlawkpui em em a ni. Hetiang lampang chungchang hi chu a hranpa hlauha ziah chi zawk a nih avangin tum dang atan dah ta rih mai ila a tha awm e. Kar khat teh meuh kan cham hnu chuan kan inkhawmpui chu a hmawr kan bawk fel in, kan inthendarhna ni chu a lo thleng ta reng mai a, lungleng em em in chulai hmun chu October thla chawhnu lampangah chuan kan chhuahsan ta a ni.

Xingibera hrilh fiahna

Blog title a hming maksak zet mai'xingibera' tih ka hmang hi kei ngei pawh hian inchhir rum rum chang ka nei thin. He blog ka siam dawn hian ka nick name 'tluangtea' tih chu hman ka duh ve tho a, mahse a lo remchang ta mang si lo a, ka rilru a lo lut hmasa ber leh ka PhD tihna plant family pakhat 'zingiberaceae' chu kaihlekin 'xingibera' ti in he blog hming hi ka phuah ve ta chawt mai a ni.

Xingiberaceae hi mizoten aidu chhungkua leh a anpui ho heng-aidu, aichal, ailaidum, aiduchhia, sawhthing, aieng etc kan tih te hi an ni. An par hi a mawi em em rual in an vul chhung a rei lo a kan khawi ngailo thun. Damdawia hman tangkai tak tak an awm nual a, an par, hnah leh bul te hi an rimtui hle bawk a ni.

J.N.M., panlai nun hman na Sikul Runpui..

“Ka ngai mang e tawnmang chang hnu,

Khuarei ka dawn chang hian,

Sikul run in hliap zar hnuaia,

Zaitin kan vawrlaite kha,

A tlanga mual mah a dang si lo,

Ka thlir thin ni chhun ah,

Suihlungrualpui lenrual zawngte khan

Dawn ve maw kan hlimlai?”

        A kum chu ka la hria, 1985 a ni, a ni erawh hriat ngaihna a awm tawh lo. Ka pa in Sikul I kai ve tawh dawn ti a min hruai laia ka phur zia kha. Ka lo suangtuahna anga kan venga ka thiante sikul kalna ah chuan min hruai ta lo chuan ka la fan ngai lohna hmun hla takah min hruai ta daih a, chutah chuan a ni, JNM School hi a lo din ruau mai ni. Ka vawikhat hmuhna a ni bawk nen, sikul building sei ka tih zia leh sikul naupang tam ka tih zia kha. Engkim kha thil thar vek a ni ka tan chuan, ka pa chuan kan class room thleng min thlah a, hemi bak hi chu engmah hriatchhuah theih ka nei tawh lo, sikul ka kal ve ta tih mai loh chu.

        He School ah hian kum 9 chhung teh meuh mai ka lut a, school inrelbawl dan leh zirtirtu te mizia pawh hrechiang viau chuan ka in hria. JNM School hian ropui hun lai a nei a, chu a ropui hun lai chu keipawh hian ka tawng ve hman a ni. Tunlai angin English Medium School hi a la tam lo a, sorkar school, mizo medium deuh vek kha a ni a, chung ho zingah chuan JNM School hi a tha lawrlak ka ti ngam sak.

            Discipline khauh takin Hotupa Buata’n a tiang nen a vawng a, kan hlau thei teh mai a nia. Tiang lian reu ruau deuh, a hmawr bawk lul mai hi a nei thin a, chu tiang nena a han inhrosa vai kual vel kha chu naupang ho khan kan hlau thei teh mai a nia. Kha tiang khan naupang a vuak reng ka hre lo, na tak taka dawhkan vuak rik nan khan a hmang ber zawk a ni. Naupang vuakna chi kha a ni lo hrim hrim, a lian buru lutuk. Zirtawp tlai ah Hotunu Thuami ngei mai khan Hall ah naupang zawng zawng min ko khawm a, inrinni a kan inbual dan tur, chhip atanga ke ler thlenga tihfai dan tur min han hrilh dap thin mai kha chu hlawkpui tur tan chuan hlawk ngawih ngawihna tham a van ni chiang em! Bengkawm bal mawlh kha a ngai pawimawh zual bik thin. Khang hun lai khan Hotunu Thuami bual kha kan hlau ber awm e.

            Pi Tluangi, tun thlenga ka la zah em em, pawh a lo tar ve tawh khawp mai. A ni aia zirtirtu hlawhtling hi zofate zingah an awm meuh awm lo e. National Award dawng pha ngat a ni a, kum tam tak PSLC Exama topper nei thei reng Head Teacher a nih na hi hmuh hmaih chi a ni lo. Hand writing a uluk em em a, note book atan pawh four line chauh hman a phal thin chung khan kei erawh hetiang teh nuaih kutziak nei thei hian min chhuah thei hram thung. A hlawhchhamna pakhat chu ka hand writing ah hian a ni ngei ang.

            Kan zirtirtute kha ‘Miss’, ‘Sir’ ti in kan ko ngai lo a, ‘Hotupa’ , ‘Hotunu’ ti ngat khan kan ko thin a, tunhnua ka ngaihtuah leh hian a lo dangdai ka ti thin. Hotupa Buata, Hotupa Dova, Hotupa Rinawma, Hotunu Thuami, Hotunu Sangzuali, Hotunu Kapi etc.. nalh deuh mai a nia. Ziritrtu zawng zawng kha an fel em em vek a, a nel pawh kan nel hlawm, mahse strick takin discipline an kengkawh a, zirna pel thui lutukin engmah min tihpui ngai lo.

        Sikul kal laia nuam em em mai chu ‘in um’ leh in sakawr chunhchuan kha a ni. Kan sikul compound kha a zau tha em em a, phul hmun zau tak a awm bawk nen naupang tan chuan duh tawka tualchai theihna hmun a ni reng a ni. Naupang 500 chuang kan han tualchai tak tak kha chu nuam thei tak a ni. A then an lo au ruai ruai a, a then a sir lamah an lo sipai lam a, a then an lo in sakawr chungchuan bawk, a sir lehlamah thenkhat khawi lam hawi in nge an tlan tih pawh hriat lohin an lo tlan vir kual zak zak bawk nen, lo tap hluam hluam tawk lah bo lo. A va han khawharthlak loh thin awm tak, naupang rual kan han tualchai tak tak kha chu hmuhnawmte pawh a hmuhnawm phian mai thei a ni. Heng zawng zawng hi ‘chhun ban’ (Lunch break) laia thil thleng ngei ngei thin a ni.

        Class room chhung lamah thung chuan UFO leh indopui chanchin lo sawikhawm pawl an bawk a. Zoruatdika kha chairman a ni ziah zel thin. Pawl thum naupang rual khan khawvel indopui pathumna chhuahdan tur leh UFO nena khawvel indo dan tur kan han sawi khawm thin kha chu, titi a sang mah mah ka ti tun thleng hian. Naupang zingah khan UFO hmu tawh te kha an awm nawk a, a then chu America a kal tawh te an ni bawk a, rambuai laia ramhnuai mi a tang tawh fa te kha chuan titi an ngah bik a, an thusawi pawh kha kan awihin a ngaihnawm ka ti bik thin a ni. 

        Football leh a behbawm hi titi ho apianga a tawp kan kharna ani ziah thin. Dhyan Chand-a te kha India football khel thiam angin kan chhuah a, T-Ao-a’n ‘penaltri’ apetna ah lehlam pawl ‘goli’ a unaupa ni bawk thin a pet thlaksak hlawk thu te kha kan sawi nawn zing thin teh a nia! Tak tak pawh va ni suh? Chu lo pawh chu thil ni thei miah lo a la awm a nia; Japan ho khian ‘goli’ ah robot an hmang ru thin a, World Cup an champion tumin an interview na ah a aw (voice) atangin an man chhuak tih te kha… a van ngaihnawm thei tak em.. Japan lah chu world cup ah an lo la champion reng reng si lo a.

(He thu ka ziah ni, 2nd Sept 2010 hi ka fanu Joy Joy-i sikul kal tan ni a ni a, chumi pual atan chuan ka school life ka han thaikawi ve a ni e..)

7th September 2010

Chennai