Sunday, July 4, 2021

VAWMKAIA CHANCHIN TLANGPUI (As told by V. Lalrinawma)

         Vawmkaia hi kum 1897 velah Lungmawi khua ah a pianga a. A pa chu Seleta a ni. Seleta hi pasaltha sa kap thei tak a ni a, Vawmkai hming pawh hi Savawm a nungchunga a kaih haw chawi a phuah a ni. Tumpang khawfang chal lian tak a kah chawiin Vawmkaia fanu upa ber hmingah pawh Pangliani an phuah nghe nghe a ni.

        Vawmkaia pa Seleta chanchin hi hriat kan nei tlem khawp mai a, a unaute zinga kan hriat awmchhun chu Hautebenga Compounder a ni. A ni hi Aizawl lamah a khawsa a, a thlahte hi mi chhuanawm tak tak an ni in a fate hming kan hriat theih te chu- Sainghinga (L) – Police Inspector, Saithuama (L) – Agriculture Oficer, Saizawna (L), Sailoliana (L) te an ni a.

        An hming hi Sai ti in intan vek ni mahse Vanchhawng an ni. An official signature ah pawh ‘S. Vanchhawng’ ti in an ziak thin. An thlahte hi Aizawl Saikhamakawn Presbyterian Biak In Chhimlam tlangah sawn an awm deuh ber.

        Vawmkaia hi Vanchhanwg hnam a ni a, a hming a ropui ang bawk hian a thil tihna reng rengah an hunlai chuan Vantlang chunga len tum tlat mi a ni. Amah hi fapa mal an inthlahchhawnna atanga hnam bil ‘Sadawt’ a ni.

        Lungmawi khuaa an awmlai hian a nupui unaupa Chhawnlova chu Hmuntlang Lal in Khawnbawl Upa ah a sawm a, amah Vawmkaia pawh chu Lal Sadawt tur atan an sawm ve bawk avangin Hmuntlang khua ah an pem ta a ni.  Mizorama Lal ban a nih thlengin Lal Sadawt in a awm a, Hmuntlangah hian a khawsa zui ta zel a ni.  

        An hunlai chuan ropui ve tak an ni a, sakhaw serh leh sang apiangah khawpum aiawha inthawina hlan tu an ni. Lal Sadawt hi (ramhual) an ni a, vantlangin lo tur an thlan hma in Lal khawnbawlte nen an duh hmun tha lai an thlang hmasa thin a ni. Kristianna in Mizoram a rawn luhchhuah tak tak hnu khan ringtu ah inletin Kohhran tana mi tangkai tak a ni zui ta a ni.

        Vawmkaia hian fa 5  a nei a,chungte chu: Pangliani (L), Lianchelhlova (L), Vanchhingi (L), Vanthuami  (L), Vanmawii (Tunah Zohnuai ah a cheng mek). Lianchelhlova leh Pangliani hi Lungmawi ah an piang a, a naupang lam Vanchhingi chin hi Hmuntlanga piang an ni.

        Vawmkaia hi kan sawi tawh ang khan a thiltih tawhah chuan vantlang aia chungnung nih tum tlat a ni thin. Vantlang aia a chungnungna kan hriat chhun ang han sawi ila:

1.         Bualpui leh Hmuntlang inkara Vanva lei an dawh dawn tumin, a tlangpui hrui tur an hmuh chhun, Changdam hrui chu a ler lampang thingkung sang takah a in velh chho daih mai a, mihring pangngai sah phak chin chuan a tlin loh deuhin avangin an buai viau mai a ni. Chutia Tlangval ho an lawn kai theih tawh loh avanga an beidawn viau lai chuan Vawmkaia chu Changdam hrui ah chuan a ban chho a, a tawk sang fe a thlen hnu ah, “a tawk ang em?” an han ti lauh lauh a, tawk an tih veleh a uaina Changdam chu fik hmawkin amah nen chuan an rawn tla ta fua mai a ni. Ngaihsam zetin “Khati kha a ni mai a lawm” a ti duh lek chauh a ni.

 2.         A vanglai chuan Vanva lui a ‘Dam Li’ an tlangvuak chauhin a inbual thin an ti. Kum tin Sangha an tlangvuak ziah kher lo leh nghal a, Sangha an tlangvuak a piangin ‘Dam Li’ an vaw ziah lo bawk nen, Inbual zing lutuk tura sawi chi chu a nih loh hmel.

 3.             Dam Li hi li lian tak a ni, a li lai takah a chaw fun chu ti huh miah lovin tuidungchhir pahin a ei zo thei a ni.

 4.          Tui chhung a liluh rei thei a sawi a ni bawk a. A thian pahnih nen lui an kal tuma an chawl bel an chhuan rualin li luh a, a rawn chhuah leh chuan an chaw bel chu a lo hmin hman tawh a ni (Hei hi ka pa V Lianchelhlova (L) kha ka zawt a, tui ka lem ru thin a, tui ka lem tam deuh a, chaw pawh ka ei tha thei lo a, tih zui zel chi ah ka ngai lo a ni). Tui thiam tak tak hi chuan tuichhunga an awm rei theihna atan tui a Oxygen awm hi lem ruk an thiam thin reng  a ni.

 5.           Thangkam hi a hrat em em mai a, vawi khat chu Thangthleng hi hmawng kung sang tak, lengkir chunga dingah hian a kam pek a, fur lai a nih avangin a nal bawk nen a chesual ta palh hlauh mai a. A tla tur chu Hmawng zar pakhatah chuan vanneih a siamin a in kep tang thei hlauh mai a, puitu an awm loh avangin a ka ke in a zawh loh huna lengkir hnuai a tla mai tur a ni. Vanneihthlak takin daivak pa thenkhat chuan zuk hmu hlauhin an zuk chhanchhua ta hram a ni. An zuk hmuhlai chuan thihna kotlanga ding mah nise a lo la faifuk rat rat thei a ni.

 6.         Be-ai thang hi a kam thiam khawp mai bawk a, pathling pangngai in nikhatah 20/30 chauh an kam theih lain Vawmkai hi chuan nikhatah thang 120 chuang  a kam thei a ni.

         Vawmkaia chanchin hi sawi tur la awm nual mahse tun tum atan chuan duhtawk rih phawt ila, chanchin dang chu remchangah kan la sawi zel dawn nia.

No comments:

HNEH THEIHLOH HNEHTU, THIHNA

Hlauh nei lo, huphurh leh zam nei ngai lo, thlaphanga thlabar ngai bawk lo, thin phût zeuh pawh nei inti duh lo, sehhel, tuarchhel, hrâm leh...